Wolfgang Amadeus Mozart

Wolfgang maakte, met zijn zusje Nannerl, tussen 1762 en 1766 als wonderkind concertreizen naar o.a. Parijs, Wenen, Londen, Utrecht en Den Haag.

Het hof

Het Haags stadhouderlijk hof kende een bloeiend muziekleven, met een hofcomponist, een eigen orkest en wekelijkse concerten.

Anna van Hannover, de vrouw van stadhouder Willem IV had les gekregen van de beroemde componist Händel. Ze musiceerde bijna dagelijks met haar dochter Carolina, die haar enthousiasme evenaarde.

Carolina

Toen Carolina hoorde dat de familie Mozart op tournee ging, rustte ze niet totdat ze de garantie had dat de Mozarts ook Den Haag zouden aandoen. De Nederlandse gezant in Londen drong er bij vader Mozart, Leopold, op aan ‘voor alles ter wereld naar Den Haag te gaan, daar de prinses van Weilburg, de zuster van de prins van Oranje, een zo buitengewoon verlangen koestert dit kind te zien, waar zy al zoveel over heeft gehoord en gelezen’. Vader Mozart wist dat Carolina zwanger was en kon haar daarom niets weigeren.

Geld

Het afreizen naar vorstenhoven was in die tijd niet ongewoon. Aan de hoven waren de voornaamste concertzalen waar je andere componisten en goede musici kon ontmoeten. Op 9 juni 1763 vertrok het gezin Mozart met een speciaal voor de reis aangeschafte koets uit Salzburg. Het doel was om zo veel mogelijk aan de wonderkinderen te verdienen.

Op 10 september 1765 kwamen vader, moeder en de kinderen Mozart in Den Haag aan, vermoedelijk op het Zieken vlak bij het Groenewegje bij de Stadsherberg waar de trekschuiten uit Delft altijd aanmeerden. Ze namen hun intrek in hotel La Ville de Paris. Dat lag op de hoek van de Fluwelen Burgwal en de Lange Houtstraat.

Leopold Mozart schreef later dat dit een erg slecht hotel was: ‘une très-mauvaise auberge’.

Wonderkind

In de periode die volgde, betoverde de negenjarige Wolfgang iedereen met zijn spel. In de krant stond overigens dat hij maar ‘8 Jaeren en 8 Maenden’ oud was, in werkelijkheid was hij bijna tien. Volgens vader Mozart was Amadeus ‘het grootste wonder waarop Europa en de geheele menschheid zich konden beroemen.’. En die grootspraak werd later ook nog werkelijkheid.

Op 30 september 1765 trad Amadeus op in de tuinzaal van hotel du Vieux Doelen aan het Tournooiveld. ‘Alle de ouvertures zullen zyn van de Compositie van dien jonge Componist, die nooit zyn weerga gevonden hebbende, de goedkeuring van de Hoven van Weenen, Versailles en Londen heeft weggedragen’. Wolfgang moest ook zijn kunstje doen want ‘de Liefhebbers kunnen na hun plaisier hem Muziek voorleggen, hy zal het zelve alles voor de vuyst weg speelen’

Een kaartje kostte drie gulden, in hedendaags geld is dat ongeveer 200 Euro. En dat in een tijd waarin de gemiddelde arbeider minder dan een gulden per dag verdiende.

Een verlengd verblijf

De familie Mozart werd tijdens de toernee door ziektes geplaagd. Familieleden werden ziek in Parijs, Londen en Rijssel. In Den Haag werd het echter kantje boord. Nannerl, de zus, kreeg waarschijnlijk tyfus. Ze moest daarom bronwater met melk drinken met wat vocht van korenbloemen. Dit geneesmiddel sloeg echter niet echt aan.

Later werd ook Wolfgang getroffen. ‘Zijn tong was droog als hout en vuil. Zijn lippen verloren drie keer het vel, dat hard en zwart was’. Dankzij de zorgen van een nieuwe arts, de zeventigjarige hofarts Thomas Schwencke, trad erbegin december 1765 verbetering in. Wolfgang sliep daarna acht dagen bijna onafgebroken. En al die tijd werd er geen geld verdiend. Leopold Mozart: ‘De onkosten interesseren me niet meer, wat betekent geld als men het vege lijf heeft gered’

Het verblijf in Den Haag is Leopold Mozart overigens goed bevallen. Hij schreef later aan een vriend: “nun muss ich Ihnen bekennen dass es mir sehr leid wäre wenn ich Holland nicht gesehen hätte!”

Schwencke

Thomas Schwencke was een bekende en dure arts. Ter indicatie: Toen in 1752 een mevrouw aan het Lange Voorhout ziek was, betaalde haar man aan prof. Thomas Schwencke voor dertien bezoeken en 38 consulten 84 gulden. Schwencke werd nog beroemder toen hij in 1754 de eerste inenting tegen pokken in Nederland via de zogenaamde variolatiemethode verrichtte.

Genezen

In januari 1766 waren alle gezinsleden hersteld en begon de jonge Amadeus weer met componeren. Vader Mozart plaatste in de ’s Gravenhaagsche Courant een advertentie voor een nieuw concert in De Oude Doelen, gepland op 22 januari 1766.

Na uitstapjes naar Amsterdam en Haarlem keerde de familie in maart 1766 terug naar Den Haag. Leopold schreef dat de stad ‘verbazingwekkend verlicht’ was. Alleen al aan de westgevel van het stadhuis waren 6000 lampen bevestigd. Bovendien was hij diep onder de indruk van de optocht van hoge gasten, die bestond uit 34 vergulde koetsen.

Uiteindelijk verbleef de familie maar liefst zeven maanden in Den Haag. Ze maakten daardoor nog mee hoe prins Willem V op 8 maart feestelijk als stadhouder werd geïnstalleerd. Wolfgang droeg bij met variaties op het Wilhelmus gebaseerd op de zogenoemde Prinsenmars. Dit was een vrolijke marsmelodie die compleet anders klonk dat het huidige Wilhelmus.

Het Spui

De familie Mozart logeerde later bij de bekende horlogemaker ‘Monsr. Eskes, woonende op het Hof-Spuy in ’s Hage, alwaer het Hof van Utrecht uythangt’. Het Hofspui was het Spui tussen de Kalvermarkt en de Spuistraat waar toen nog een gracht lag.

Het Hof van Utrecht was een herberg op het huidige Spui 44 dat in de jaren 1920 gesloopt werd. Vanaf december 2014 staat op deze plek de Amadeus, een 51 meter hoge woontoren. De kledingketen Primark heeft zich op de begane grond gevestigd.

Haagsche composities

Wolfgang componeerde in zijn Haagse periode tien composities:

• Drie klavierconcerten, in D, in G en in Es, KV 107. Bewerkingen van concerten van Johann Christian Bach.
• Symfonie in Bes, KV 22. Den Haag, december 1765.
• Symfonie in G, KV Anh. 122 (45a). Den Haag, maart 1766.
• Galimathias musicum (muzikale wartaal) , KV 32. Den Haag, maart 1766. Een orkest potpourri, geënt op bestaande melodieën. Gecomponeerd bij de inhuldiging van stadhouder Willem V van Oranje.
• Acht variaties voor klavier, KV 24. Den Haag, januari 1766. Op het thema ‘Laat ons juichen Batavieren! Thans verschijnt d’Oranjezon’ van Chistiaan Ernst Graaf. Waarschijnlijk door Mozart uitgevoerd tijdens het feestmaal van de inhuldiging van stadhouder Willem V op paleis Noordeinde.
• Zeven variaties voor klavier, KV 25. Amsterdam, februari 1766. Gebaseerd op het toen populaire lied ‘Willem van Nassau’, een onherkenbaar verbasterde versie van het Wilhelmus.
• Aria ‘Conservati fedele’, KV 23. Den Haag, oktober 1765. Voor prinses Caroline van Nassau-Weilburg, de muzikale zuster van de stadhouder Willem V. Voor prinses Caroline.
• Aria ‘Per pietá, bell’idol mio’, KV 78. Voor prinses Caroline.
• Aria ‘O temerario, Arbace. Per quel paterno amplesso’, KV 79. Voor prinses Caroline.
• Zes vioolsonates, KV 26-31, voor clavecimbel en viool. Den Haag, februari 1766. Opgedragen aan prinses Caroline van Nassau-Weilburg.

Het uitvoeringsmateriaal van de première aan het Haagse hof in maart 1766 is niet bewaard gebleven. Hoe het werk ooit in Den Haag geklonken heeft, staat dus niet helemaal vast omdat de volgorde van de verschillende stukjes afwijkt van het overgebleven uitvoeringsmateriaal van uitvoeringen die later in Parijs en Donaueschingen hebben plaatsgevonden.

Mozart speelde op 13-jarige leeftijd op een klavecimbel van Giovanni Celestini uit 1583. Op de foto een Celestini (4) uit 1605 in het museum Scheurleer Concerten

• Op 12 en 15 september 1765 concerten in het paleis van Prinses Carolina van Oranje-Nassau (nu Koninklijke Schouwburg)
• 18 september 1765 op het Binnenhof
• 30 september 1765 in de Oude of St. Jorisdoelen.
• 22 januari 1766 nogmaals in de Oude Doelen
• 11 maart 1766 bij de inhuldiging van de Prins van Oranje tot Stadhouder Willem V aan het Oude Hof aan het Noordeinde (nu Paleis Noordeinde).

Wenen

Mozart woonde later in Wenen (Oostenrijk), waar hij zijn geld verdiende als zelfstandig werkend leraar en als componist. Deze wankele basis en zijn vele ziektes zorgden ervoor dat hij al op 35-jarige leeftijd overleed. Hij werd in grote armoede en op een onbekende plaats begraven.

Mozart is een van de grootste componisten uit de geschiedenis en wordt samen met Haydn en Beethoven gerekend tot de drie grote meesters van de Weense klassieke periode.

Scheurleer

Het door Amadeus geschreven Galimathias Musicum werd door de weduwe van Mozart verkocht en kwam via verschillende eigenaren uiteindelijk in 1894 in Den Haag terug. De Haagse bankier Daniel François Scheurleer kocht het werk voor 1850 Mark. Via via kwam het stuk in het Gemeentemuseum terecht en daarna in het Nederlands Muziek Instituut (Haags Gemeentearchief).

De Laan

De Mozartlaan in de Componistenbuurt werd in maart 1933 gesticht en op 11 juli 1960 verlengd en verbreed.

Plaquette 1

In 1956 werd op initiatief van de Vereniging Nederland-Oostenrijk door beeldhouwster Marian Gobius een plaquette vervaardigd. Gobius is bekend van vier andere beelden in Den Haag. De inscriptie op de plaquette luidt: ‘Mozart 1765 1766 Ver: Nederland=Oostenrijk 1956’. Het bronzen kunstwerk heeft een afmeting van 55 x 40 cm.

Spui

De plaquette is bevestigd aan de gevel van het gebouw aan het Spui 32, op de hoek met de Kalvermarkt. Tot in de jaren 1920 stond hier het huis waar de familie Mozart had gelogeerd. Op deze locatie werd vervolgens een nieuw gebouw opgetrokken. Vanaf 1956 huisvestte dit pand het kledingmagazijn Wassen, gevolgd door Choice International, daarna Marca en nog later de Albert Heijn.

Op 6 november 1956 werd het gedenkteken onthuld doorluitenant-generaal b.d. J.F.B. Kalff, op initiatief van de Vereniging Nederland-Oostenrijk. De Oostenrijkse gezant was ook aanwezig en hij hoopte dat ‘zij, die inhet drukke, leven vandeze tijd de gedenkplaat op dehoek Spui-Kalvermarkt zoudenpasseren, zouden worden herinnerd aan de hogere waarden vandit leven.’

Plaquette 2

Op 5 juni 1957 werd in Diligentia aan het Lange Voorhout een tweede Mozart-gedenkplaat onthuld. Ook dit monument, dit keer van koper, werd door de beeldhouwsterMarian Gobius ontworpen. Ze werd bij de onthulling geassisteerd door de voorzitter van Diligentia Abraham Schierbeek (van de Dr. Abraham Schierbeek Tuin in de Bosjes van Poot) en de beeldhouwster en secretaresse van DiligentiaGra Rueb (oudtante van de tekenaar van Haagse Harrie Marnix Rueb).

Woontoren

Op 2 april 2013 bracht de sopraan Elise Caluwaerts, vanuit een kooi, hangend aan een grote hijskraan, een ode aan Amadeus Mozart. Dit was de start van de bouw van het woon- en winkelcomplex Amadeus op de hoek van de Kalvermarkt en het Spui.

Burgemeester van Aartsen opende op 22 mei 2015 officieel het Amadeus complex met 76 appartementen. De plaquette uit 1956 werd opnieuw aan de gevel bevestigd.