Reinier Bakhuizen van den Brink

Reinier Cornelis Bakhuizen van den Brink, geboren op 26 februari 1810 was een vooraanstaande Nederlandse intellectueel.

Reinier Bakhuizen van den Brink was tijdens zijn studententijd berucht om zijn rumoerige gedrag. Zijn academische carrière begon met theologie, maar al snel verschoof zijn focus naar wijsbegeerte en letteren. Reiniers pad kruiste met dat van E.J. Potgieter, de oprichter van het tijdschrift De Gids.

De Gids

Bakhuizen startte zijn literaire carrière bij het nieuwe tijdschrift ‘De Gids’ en vanaf 1838 behoorde hij tot de redactie. In De Gids uitte een nieuwe generatie schrijvers kritiek op de gevestigde letterkundige orde, die zij als verouderd en achterhaald beschouwden.

Conflict

Het eerste grote conflict binnen de redactie van De Gids vond plaats in mei 1843, toen Bakhuizen van den Brink werd verzocht om zijn redacteurschap neer te leggen. De directe aanleiding was een controversiële, vrijzinnige recensie van een theologisch werk, die Bakhuizen had goedgekeurd. Bovendien werden Bakhuizens persoonlijke gedragingen, waaronder zijn onmatig drinken, gokken, schulden maken en zijn respectloze houding ten opzichte van vrouwen, als mederedenen voor het verzoek aangevoerd.

Bakhuizen weigerde echter vrijwillig op te stappen, wat ertoe leidde dat de overige redacteuren besloten hun functies neer te leggen, waardoor Bakhuizen tijdelijk de enige zeggenschap over het tijdschrift kreeg. Deze situatie duurde echter niet lang.

Op de vlucht

Bakhuizen had van zichzelf geen vermogen en was dus afhankelijk van zijn salaris en de inkomsten uit zijn letterkundige werk. Die inkomsten waren echter gering, vooral omdat hij de voorkeur gaf aan het bestuderen van onderwerpen die hem interesseerden boven het schrijven van werken op verzoek van een uitgever. Hij maakte enorme schulden. In oktober 1843 moest Bakhuizen naar België vluchten om aan zijn schuldeisers te ontkomen, die dreigden hem in gijzeling te nemen. Dit leidde ertoe dat de oorspronkelijke redactie van De Gids, na wat onenigheid, het tijdschrift weer over nam.

Terug

Nadat hij een overeenkomst met zijn schuldeisers had gesloten, keerde Reinier in 1851 terug naar Nederland, waar hij, door bemiddeling van de beroemde minister Thorbecke, een positie kreeg bij het Algemeen Rijksarchief in Den Haag. Dit archief, in feite een chaotische verzameling documenten op een zolder, werd door Bakhuizen geïnventariseerd en georganiseerd. Hij woonde toen op het Groenewegje 122. In 1854 werd Reinier rijksarchivaris, een functie waarin hij het Nederlandse archiefwezen moderniseerde.

geraak ik eenmaal aan het archief, dan moet ik de vrijheid hebben daar revolutie te maken

– Bakhuizen van den Brink –

Truitje

Anna Louisa Geertruida (‘Truitje’) Toussaint (van de Toussaintkade) stond bekend als een van de meest vooraanstaande auteurs van de 19e eeuw. Ze was vooral beroemd om haar historische romans die zeer populair waren. Haar grote doorbraak was de historische roman ‘Het huis Lauernesse’, uit 1840, die zich afspeelt tijdens de tumultueuze periode van de reformatie in de zestiende eeuw. Deze periode in haar professionele leven werd evenwel overschaduwd door persoonlijke zaken. Toussaints romantische leven nam een complexe wending door een onbeantwoorde liefde voor de dichter J.P. Hasebroek (van de Hasebroekstraat), gevolgd door een verloving in november 1841 met Reinier Bakhuizen van den Brink.

Overspel

Bakhuizen verhuisde in oktober 1843 echter gedwongen naar Luik. Hier werd de drieëndertigjarige Bakhuizen verliefd op de twintigjarige Julie Simon, de dochter van zijn huisbaas. De liefde overwon en Reinier bleef met Julie corresponderen, zelfs na zijn vertrek uit Luik in april 1844, tot aan hun huwelijk in december 1847.

Rond 1845 verdiepte Tuitje Toussaint haar religieuze leven als direct gevolg van haar onbeantwoorde liefde voor Reinier. Ondanks zijn fysieke onaantrekkelijkheid, was ze diep onder de indruk van de Gids-redacteur. Ze erkende aan het einde van haar leven dat Bakhuizen met zijn grootse geest voor haar de ‘ware’ was. Toussaint trouwde in 1851 met de schilder Johannes Bosboom.

Nederlandsche Spectator

In 1856 zag het Haagse tijdschrift ‘De Nederlandsche Spectator’ het levenslicht. Vier jaar na de start, in 1860, werd het tijdschrift samengevoegd met twee andere publicaties: de Algemeene konst- en letter-bode en De Tijdstroom. Deze fusie bracht een nieuwe richting voor het tijdschrift, met Arnold Ising (van de Isingstraat) en Gerard Keller (van de Gerard Kellerstraat). Een van de nieuwe talenten was de archivaris R.C. Bakhuizen van den Brink, Verder haakten literaire zwaargewichten zoals Conrad Busken Huet (van de Busken Huetstraat) en Carel Vosmaer (van de Vosmaerstraat) aan.

Wraak

Bakhuizen was zijn vertrek bij het concurrerende tijdschrift De Gids echter nog niet vergeten, Hij wilde met de Spectator deze oudere publicatie wegconcurreren. Dit lukte echter niet. Het tijdschrift De Gids bestaat nog steeds en gaat richting het tweehonderdjarig jubileum. De Nederlandsche Spectator stopte in 1908.

Goede spreker

In de beginjaren van het tijdschrift was Bakhuizen onmiskenbaar de drijvende kracht achter het gezelschap. Hij domineerde, morsend met snuif, de conversaties tijdens de donderdagavondbijeenkomsten met zijn sprankelende conversatietalent.

De zware Bakhuizen zat met een opvallende houding naast de tafel, leunend met een arm erop en met een snuifdoos in de hand. De schrijver Carel Vosmaer: ‘Zijn uiterlijk werd gekenmerkt door een eeuwig zwarte rok, open bij de brede borst, en zwart haar over het voorhoofd gedrapeerd, vergelijkbaar met de regenten die Frans Hals schilderde in Haarlem. Zijn bruine ogen vonkten van schalkse humor’.
Tijdens deze bijeenkomsten werd er gesproken over mogelijke titels voor courante novellen, zeg maar columns. Bakhuizen stelde ‘Loopmaren’ voor, maar gaf uiteindelijk de voorkeur aan ‘Vlugmaren’ een titel die decennia lang gehandhaaft bleef.

Slechte spreker

Het bekende Haags letterkundig genootschap O.K.K stimuleerde kennis door oefening, waarbij bekende sprekers optraden. Bakhuizen was zelden aanwezig bij bijeenkomsten van deze debatclub omdat hij de verhandelingen oppervlakkig en te veel gericht op effect vond. Slechts eenmaal liet hij zich overhalen om te spreken, maar dit werd een totale mislukking. Zijn lezing over de koopman en reiziger Le Maire was te uitgebreid, duurde uren en was voor de meeste toehoorders te complex. Bovendien miste hij volledig het talent voor voordragen; zijn stem klonk vermoeiend.

een mislukte poging tot iets fraais

– De schrijver Nicolaas Beets –

Nicolaas Beets

De bekendste schrijver van de negentiende eeuw, Nicolaas Beets, schreef een klassieker met de Camera Obscura. Voordat hij deze roman schreef, hield hij een dagboek bij waarin hij zijn observaties in verhaaltjes vastlegde.
Zo portretteerde Beets genadeloos een van zijn mede-studenten, ene Reinier Bakuizen van den Brink: ‘Bakkes eer groot dan klein, buikig, vettig, plomp; grof, groezelig, koffybruin gelaat; schitterende bruine oogen, maar min of meer onbeschaamden blik, breeden stompneus, onbesneden mond met vuile tanden, schorre stem, somtijds overschietende, los in den mond, onaangenaam van lach; sterk snuivende, Iinksche houding, onzekere gang, slordig in zijn kleeding, met een mislukte poging tot iets fraais.’

Flanor

In de roman ‘Studententypen’ uit 1841 van Johannes Kneppelhout komt het typetje ‘Flanor’ voor. Deze Flanor stond bekend om zijn humor, streken en gekkigheid waarbij zijn aard en fysieke gesteldheid onverwoestbaar waren. Volgens tijdgenoten was dit romanfiguur gebaseerd op Bakhuizen van den Brink. De naam Flanor werd later door Bakhuizens vriend Carel Vosmaer aangenomen voor zijn reeks ‘Vlugmaren’ in De Nederlandsche Spectator.

Gedenksteen

Op 20 september 1975 werd aan de gevel van het huis op Groenewegje 122, waar Bakhuizen van 1852 tot 1856 woonde, een plaquette onthuld. De ceremonie werd verricht door een verre collega van Bakhuizen, de algemeen Rijksarchivaris Mr. A. E. M. Ribberink. Ook was prof. dr. J.N. Bakhuizen van den Brink aanwezig, de kleinzoon van Reinier.

Het keramieken monumentje meet 50 x 35 cm en werd ontworpen door Olga Wiese.

De inscriptie luidt:
‘Gij die voorbij gaat, sta stil
en overdenk wat voorbij ging
en voorbij zal gaan en wat zal blijven.
Hier woonde van 1852 tot 1856 Dr. R.C.
Bakhuizen van den Brink, Rijksarchivaris’.

Straatnaam

In Spoorwijk-Laakkwartier zijn veel straten vernoemd naar 19e-eeuwse schrijvers. Reinier Bakhuizen van den Brink wordt in Den Haag echter niet geëerd met een straatnaam. Wellicht werd Bakhuizen meer geroemd als archivaris des rijks dan als schrijver. Zelfs zijn vrouw schreef dit in de rouwadvertentie. De scherpe criticus Busken Huet voorspelde na de dood van Bakhuizen dat hij waarschijnlijk eerder om zijn karakter dan om zijn geschriften herdacht zou worden. En dan waren daar ook nog Reiniers bijna naamgenoten, Jan ten Brink, die vernoemd werd in de Jan ten Brinkstraat en de schilder Ludolf Bakhuizen die in 1899 vernoemd werd in de Bakhuizenstraat. En merdere soortgelijke namen in een stad is verwarrend.

Beknopt overzicht van de werken van Reinier Bakhuizen van den Brink

Zie geschriften onder het tabblad Mengelwerk voor het complete overzicht.