Jan Frederik Oltmans

Alle uren die Jan Frederik Oltmans overhield na zijn dagelijkse veeleisende werk op het kantoor van zijn vader, besteedde hij aan het lezen van historische geschriften en het bestuderen van archeologie, architectuur, kostuums, wapens, zeden en gewoonten. Hij verzamelde historische prenten en beoefende samen met zijn broer Alexander de middeleeuwse architectuur.

Walter Scott

Jan Frederik begon al vroeg begon met het schrijven van historische verhalen. Hij was beïnvloed door het werk van de Schotse schrijver van historische verhalen Walter Scott. Oltmans schreef onder andere de historische romans ‘Het Slot Loevestein’ in 1570 en ‘De Schaapherder'(van de Schaapherderstraat), een verhaal uit den Utrechtschen oorlog van 1480-’83. De laatste roman speelt zich af tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten en had als hoofdpersoon Jan van Schaffelaar. Oltmans publiceerde deze romans onder het pseudoniem J. van den Hage, vernoemd naar zijn voormalige woonplaats.

Slot Loevestein

Oltmans was onder de indruk van de heldendaad van marineofficier Van Speyk, die in 1831 bij Antwerpen zijn schip opblies om te voorkomen dat zijn lading in handen van de Belgische vijand zou vallen. Oltmans eerbetoon aan Van Speyk was zijn roman Het slot Loevestein in 1570, gepubliceerd onder pseudoniem in 1834. De roman vertelt het verhaal van Herman de Ruyter, die tijdens de Tachtigjarige Oorlog zichzelf en anderen opblies om gevangenneming te voorkomen. Oltmans benadrukte in de roman expliciet de parallel met Van Speyk’s daad.

De Schaapherder

De roman De Schaapherder (1838) van Oltmans beschrijft het leven in de late Middeleeuwen van Jan van Schaffelaar en zijn vijandschap met Perrol met de Rode Hand. Oltmans liet zich hierbij inspireren door Walter Scott en richtte zich op het schetsen van de geest van die tijd. De roman bevat gedetailleerde beschrijvingen van gebouwen, voorwerpen en landschappen. Het centrale thema is de vijandschap tussen Jan en Perrol, waarbij Perrol Jans verloofde Maria probeert te verleiden. Jan wordt gesteund wordt door zijn knecht Frank, die later een bastaardzoon van de bisschop van Utrecht blijkt te zijn. De schaapherder, die voorspellende gaven heeft, speelt gedurende het hele verhaal een belangrijke rol.

In 1821 werd de Schaapherderstraat in Spoorwijk gesticht.

Potgieter Uitnodiging

Everhardus Potgieter, (van de Potgieterstraat), was de oprichter van het literaire tijdschrift ‘De Gids’. Na de publicatie van ‘De Schaapherder’ door Oltmans zag Potgieter in de auteur een potentiële aanwinst voor zijn tijdschrift. Dit resulteerde in een uitnodiging aan Oltmans in 1841 om zich aan te sluiten bij de redactie van De Gids.

Potgieter had echter een visie: hij wilde de Nederlandse literatuur een nieuwe richting uitsturen, weg van de oude, bombastische stijlen die toentertijd gangbaar waren. Hij moedigde zijn schrijvers aan om frisse en vernieuwende bijdragen te leveren.

Gezondheid

Oltmans, altijd bescheiden, probeerde te voldoen aan deze nieuwe standaarden, maar vond het moeilijk om zijn stijl aan te passen. Zijn gezondheidsproblemen wogen ook zwaar, en slechts enkele jaren na zijn toetreding tot de redactie, zag hij zich gedwongen om zijn rol bij De Gids neer te leggen.

Ik lees de historie en gebruik eenige figuranten.

-Jan Frederik Oltmans –

Na zijn vertrek bij De Gids schreef Oltmans nog een aantal novellen voor andere tijdschriften, maar bereikte nooit meer het succes van zijn eerste twee boeken.

Heerschzucht

Oltmans overleed in 1854. De schrijver en criticus Reinier Bakhuizen van den Brinkconcludeerde in 1854 het volgende: ‘Wat hij later leverde had minder waarde. De toen jeugdige Gids legde met welgemeende, maar wat al te grillige heerschzucht op hem de hand en vorderde, onder de leus van oorspronkelijkheid, van het talent van Oltmans voorstellingen, die buiten den kring zijner vorming, zijner vlijtige, maar eenzijdige studie lagen. Zijn Huis van het Zeewijf en de Gedachtenis van een wel uitgevoerd bevel stonden dan ook verre achter bij de historische romans, waarin hij zijne eigene ingeving vrijelijk had gevolgd.’

Oftewel: Bakhuizen van den Brink was niet te spreken over de ‘heerschzucht’ van Evert Potgieter, de hoofdredacteur van De Gids, het tijdschrift waar Bakhuizen in 1843 na een conflict was vertrokken.

Oltmans bezat een opmerkelijke bescheidenheid en een gebrek aan ijdelheid; er zijn geen foto’s of schilderijen van hem bekend.

Gedenksteen

In 1896 werd op het graf van Oltmans in Steenderen een gedenksteen door ‘eenige dankbare lezers’ geplaatst. 

De straat

Op 14 februari 1921 werd de Oltmansstraat in Spoorwijk vernoemd naar de toen beroemde schrijver. Daarnaast werd in 1923 de Schaapherderstraat opgeleverd.