De Nederlanden van 1845

Geschiedenis

Op de plek waar zich sinds 1898 het kantoor van de Nederlanden van 1845 bevindt, stond eeuwenlang een koffiehuis. Vanaf 1650 heette dit etablissementhetHof van Holland. Vanaf het begin van de 19e eeuw werd het simpelhetHaagsche koffiehuisgenoemd. In 1851 stopte het koffiehuis er mee en in 1859 kocht de gemeente Den Haag het pand en stichtte een gemeenteschool genaamd deschool van Hoffmann.

In 1884 werd de school samen met de naastliggende percelenafgebroken omdat dePrinsestraatvanaf deMolenstraatdoorgetrokken moest worden (in 1886) naar hetKerkpleinom zo een betere verbinding met dewijkHet Kleine Veentjete krijgen. In 1898 werdBerlageskantoor op de hoek van de net aangelegdePrinsestraaten hetKerkpleingebouwd.

Berlage

De directeur van de Assurantiemaatschappij tegen brandschade en op het leven De Nederlanden van 1845, Carel Henny, had een grote belangstelling voor beeldende kunst en bouwkunst. Hij was in 1894 op 39-jarige leeftijd zijn vader opgevolgd, een van de oprichters van het bedrijf.

Henny leerde rond die tijd de nog onbekende architect Hendrik Berlage kennen. Henny werd een groot bewonderaar van Berlages werk, en trok hem aan als ‘huisarchitect’ en artistiek adviseur. De twee raakten zelfs min of meer bevriend en maakten samen een reis naar Toscane. Dit was in de negentiende eeuw hét oord van cultuur, architectuur en beeldende kunsten.

Henny was nauw betrokken bij de totstandkoming van het hoofdkantoor van De Nederlanden van 1845. De Haagse architect Herman Wesstra, bekend van de Passage, kreeg de opdracht voor het maken van een ontwerp. Henny was echter niet tevreden en liet de Hendrik Berlage het ontwerp aanpassen. Ook dit ontwerp werd afgekeurd, waarna Berlage een compleet nieuw plan maakte. Wesstra werd een partner in het project. Dit kantoor werd het eerste gebouw dat Berlage in Den Haag ontwierp.

Groei

Binnen enkele jaren was het verzekeringsbedrijf zo sterk gegroeid dat het nieuwe kantoor al weer te klein was. In 1901 en 1909 werd het pand, opnieuw naar ontwerp van Berlage, ingrijpend verbouwd en uitgebreid.

De variatie in raamvormen verdween voor een groot deel waarbij de voorgevel werd doorgetrokken. Het gebouw kreeg door de kroonlijst een kubusvorm en werd voorzien van de forse toren die het gebouw nu meer dan vroeger op een Italiaans palazzo doet lijken.

Berlage bouwde tussen 1897 en 1930 maar liefst zeven kantoren voor de De Nederlanden van 1845, waaronder een in Batavia. Berlage werd dan ook wel ‘de kleermaker van De Nederlanden’ genoemd.

De verzekeringsmaatschappij verhuisde in 1927 naar een nieuw Berlagegebouw aan de Groenhovenstraat.

Architectuur

Tot 1890 werd de vormgeving van gebouwen bepaald door een blik naar het verleden. Vanaf dat jaar voltrok zich echter een belangrijke architectonische kentering. De Jugendstil of Art Nouveau werd door Berlage geadopteerd en naar zijn eigen smaak aangepast. De nieuwe stijl werd echter al vanaf het begin door critici afgedaan als ‘rammelende wansmaak’. De opdrachtgever, Carel Henny, toonde moed en inzicht door voor deze stijl te kiezen.

In de nieuwe architectuur liet men graag de constructie zichtbaar. Berlage paste daarom onbeklede baksteen toe, zowel in het exterieur als het interieur.Hij streefde in deze architectuur naar effect door grote vlakken en lijnen, en door gebruik van hetzelfde materiaal, waarbij afstand werd gedaan van alle details in de zin van consoles, pilasters, sluitstukken en cartouches.

Vergroting

Het gebouw was asymmetrisch en was oorspronkelijk volgens de Haagse bouwtraditie slechts twee etages hoog. Aan de kant van het oude stadhuis bevond zich een toren. Toen Berlage in 1901 een etage toe moest voegen, was hij als architect al een andere stijlrichting ingeslagen.

Alleen de onderste etage behield Art Nouveau kenmerken, de overige etages werden veel rechtlijniger. De toren aan de stadhuiszijde werd opgenomen in het gebouw en er werd een nieuwe toren aan de zijkant gebouwd.

Versiering

In de gevel zijn zestien wapenschilden verwerkt van de plaatsen waarmee De Nederlanden van 1845 zaken deed. De beelden werden geproduceerd door Lambertus Zijl, de vaste beeldhouwer van Hendrik Berlage.

Rechts van de hoofdingang prijkt het stadswapen van Batavia op het schild van Oost-Indië. In het interieur zijn de wapens van Nederlandse provincies, als ook dat van Batavia, verwerkt in de vergaderzaal in de glas-in-loodramen naar ontwerp van atelier ’t Prinsenhof uit Delft. Wapenschilden zijn ook als decoratief element in het trappenhuis toegepast.

Boven de ingangsdeur tot de kantoren zijn in de draagstenen van de uitbouw twee figuren gehakt, een paard en een stier, omgeven door vlammen, welke de landbouw en veeteelt uitbeelden. Ze zouden zonder brandverzekering een onzeker bestaan zouden hebben.Deze figuren houden de wapens vast van Den Haag en Zutphen (de woonplaats van de oprichter vanDe Nederlanden van 1845), terwijl daartussen een groot wapen van Nederland is uitgehouwen.

Tussen de grote boogvensters van het parterre aan de Prinsestraat zijn een paar staande figuren geplaatst met vlammen op de achtergrond die herinneren aan handel en nijverheid. Ook zij hebben een brandverzekering nodig.

Twintigste eeuw

Om aan de veranderende kantooreisen tegemoet te komen zijn in de loop van de twintigste eeuw veel wijzigingen in het kantoorpand aangebracht. De plafonds werden verlaagd en een moderne vloerbedekking werd over de tegelvloeren gelegd. In het trappenhuis werd een lift geplaatst. Het lichthof dat veel licht wierp in het trappenhuis, werd dichtgezet ten bate van een buitenruimte voor de portierswoning op de bovenste verdieping. De wanden van het lichthof werden zwart geschilderd om het kunstwerk dat in het hof opgehangen is, beter tot zijn recht te laten komen.

Het pand werd in 1999 voor een belangrijk deel weer in de oude luister teruggebracht.

De Nederlanden van 1845 was een van de voorlopers van Nationale-Nederlanden. Dit grote verzekeringsbedrijf heeft het hoofdkantoor nog steeds in Den Haag. Om precies te zijn aan de Prinses Beatrixlaan, de Haagse Poort over de Utrechtse Baan.

Heden

Vanaf de jaren 30 is in het pand een kantoorboekhandel gevestigd. Na te zijn gestart als de firma Bladergroen, waarbij het bedrijf zich voornamelijk op de zakelijke markt richtte, werd in 1978 de naam gewijzigd in Berlage. De focus werd verlegd naar toeristen en dagjesmensen.