Binnenhof-Fontein

Thorbecke

De bekende politicus Johan Thorbecke, die van de grondwet, overleed in 1872. Er werd vrijwel direct besloten om in zijn woonplaats, Den Haag, een standbeeld op te richten. Het Thorbecke comité wilde het standbeeld op het Binnenhof plaatsen, maar het gemeentebestuur weigerde dit echter vanwege het drukke verkeer in en rond het Binnenhof. Er was echter wel ruimte voor een ander standbeeld.

De graven van Holland

Graaf Floris IV kocht in 1229 een landgoed in een naamloos klein dorpje. Zijn minderjarige zoon Willem II, later gekozen tot Rooms-Koning van het Duitse rijk, startte in 1248 op deze plek de bouw van een koninklijk paleis. Dit jachtslot, later uitgebreid door zijn nazaat Floris V, vormde de kern waaromheen ‘het dorp der dorpen’ zich ontwikkelde. Eeuwenlang werd gediscussieerd over wie nu de werkelijke stichter was van het huidige Binnenhof en daarmee Den Haag, graaf Floris IV, Willem II of Floris V. Door een toeval in de negentiende eeuw won Willem II de strijd.

Tentoonstelling

Jonkheer Victor de Stuers uit de Parkstraat 32 bezocht in 1883 een tentoonstelling in Amsterdam. Een tentoonstelling ‘waarin men zal trachten den vreemdeling het schitterend verleden van ons Vaderland aanschouwelijk voor te stellen.’ De Stuers zag hier een een fraai staaltje siersmeedwerk met op de top een beeldje van Rooms-Koning Willem II. Het was een eerbetoon aan Willem II die in 1248 de eerste steen legde voor de bouw van de Dom van Keulen .

Renovatie Binnenhof

Vanaf 1878 werd het sterk verwaarloosde Binnenhof gerestaureerd. Na de afronding van de restauratiewerkzaamheden in 1883, startte Victor de Stuers samen met 86 leden van de Haagse elite een fondsenwerving voor de monumentale fontein die hij op de Amsterdamse tentoonstelling had gezien. De fontein met drie verdiepingen, in gotische stijl en van gesmeed ijzer met een bronzen beeldje van Willem II moest 4665 gulden kosten (nu 130.000 Euro). De Stuers betaalde het grootste bedrag en een zekere J. Jochems 1000 gulden.

De nieuwe fontein kon mooi op de plek komen van een obeliskvormige hardstenen lantaarnpaal die al tientallen jaren op het Binnenhof stond.

Duur drinkwater

De Rijksoverheid twijfelde echter of ze dit cadeau wilden accepteren. Een fontein verbruikt immers veel kostbaar drinkwater. Uiteindelijk werd besloten de fontein alleen te ‘laten springen’, in werking te stellen op verjaardagen van leden van het Koninklijk Huis en op bijzondere dagen zoals Prinsjesdag.

Foute tekst

In november 1885 was er nog een kleine paniek omdat de houten bescherming rond het monument in brand vloog. Het snelle optreden van een politieagent redde de fontein Verder was er in dezelfde maand nog een probleem met de tekst op de rand van de fontein. De gulle gever Victor de Stuers kwam er achter dat Willem II helemaal niet aanwezig was bij de eerste steenlegging van de Dom van Keulen. Terwijl de tekst op de fontein onder ander meldde: ‘den Steenlegger van den Dom te Keulen’. De tekst over dit niet bestaande heugelijke feit moest dus aangepast worden.

Onthulling

Op zaterdag 5 december 1885 werd het monument zonder plechtigheid onthuld.

Het voetstuk van het beeld is een fontein. Het heeft acht spuitmonden die in kruisvorm gerangschikt zijn en hun waterstralen in een hardstenen bekken laten vallen. Uit dit bekken verrijst een pilaar met daarop het vergulde beeld van Willem II van de beeldhouwer Ludwig Jünger. Het beeldje is gemodelleerd naar het grafmonument van de Aartsbisschop Siegfried III van Mainz. Hij staat hierop afgebeeld terwijl hij Henry Raspe en Willem II van Holland kroont.

Rond de centrale pilaar staan acht kleinere pilaren, verbonden door lofwerk en versierd met het graaflijke wapen. De schilden stellen afwisselend de Hollandse leeuw en de Duitse adelaar voor. Rondom de rand van het bassin staat de inscriptie ter herinnering aan Willem II, Graaf van Holland en Rooms-Koning, als voorvechter van stedelijke vrijheden, beschermer van de kunsten en stichter van de kastelen in Den Haag en Haarlem, geboren in 1227 en overleden in 1256. Het monument is ongeveer 6,5 meter hoog.Het is niet bekend waarom de Rooms-Koning met zijn rug naar de Ridderzaal gekeerd staat.

Protestanten

Er was een stuk tekst verdwenen waardoor deze te kort was geworden. Om de tekst te verlengen voegden de makers onder meer toe dat Willem II de Roomse Koning was, wat verzet en vragen opriep bij protestantse Nederlanders. Zij vroegen zich af waarom in een protestants land een katholieke tekst in het centrum van de macht getoond moest worden.

De oude stenen lantaarnpaal verhuisde naar het Buitenhof.

Droge fontein

Verreweg het grootste deel van het jaar stond de fontein droog. Bij speciale gelegenheden, zoals de opening van beide Kamers op de derde dinsdag van september of op de verjaardag van een lid van het Koninklijk Huis, werd de fontein in werking gezet. Soms stroomde het water echter zo enthousiast over de rand dat het hinderlijke plassen op het plaveisel vormde.

Restauratie

De fontein is meerdere keren gerestaureerd. In 1909 werd het monument voor de eerste keer opgeknapt, notabene door de firma Vincent. Dat is dezelfde kunstsmid die het kunstwerk in 1883 vervaardigde. In de jaren 1920 werd de tekst beter leesbaar gemaakt. In 1953, toen op het Binnenhof sierbestrating werd aangelegd, plaatste men een windroos rondom de fontein, terwijl het Binnenhof geopend werd als parkeerplaats voor auto’s.

In 1967 werd de fontein van het Binnenhof verwijderd voor groot onderhoud. Het werd echter niet meer teruggeplaatst. Net als 80 jaar eerder, toen het beeld van Thorbecke niet geplaatst kon worden, was het nijpende verkeersprobleem de reden. Er was, volgens de overheid, simpelweg geen plaats voor een standbeeld. Pas in 1975, na de invoering van een parkeerverbod en ter gelegenheid van ‘100 jaar rijkscultuurbeleid’ op 26 juni, onthulde prins Claus de gerestaureerde fontein op een vrijwel autovrij Binnenhof. De fontein was zwart geverfd en het bassin opnieuw betegeld. Het kunstwerk werd iets verplaatst en kwam meer in lijn met de Ridderzaal te staan. Later dat jaar reikte prinses Beatrix prijzen uit voor kindertekeningen die het monument tot onderwerp hadden. Op 27 februari 1976 werd de fontein verguld.

Een restauratie in 2006-2007 herstelde de fontein in zijn originele kleurstelling van bruin en goud. Het werd voorzien van bladgoud, conform oude tekeningen en foto’s. Het nieuwe bladgoud is 23,75 karaat, versterkt met 20 grams extra sterk platina. Recent onderhoud door het Rijksvastgoedbedrijf vond plaats in 2018, en in 2022 werd de 14.000 kilogram zwarefontein tijdelijk gedemonteerd voor opslag tijdens de renovatiewerkzaamheden aan het Binnenhof.

{tab title=”Leuke details” class=”solid blue color_content”}

{tab title=”Teksten” class=”solid red color_content”}

Victor de Stuers schonk in 1885 de fontein aan de overheid. Hij kwam er in november 1885 echter achter dat Willem II helemaal niet aanwezig was bij de eerste steenlegging van de Dom van Keulen. De geplande tekst op de rand van de fontein over dit niet bestaande heuglijke feit moest daarom worden aangepast.

De oorspronkelijke tekst: ‘Ter nagedachtenis van den graaf van Holland, Koning Willem II, den Begunstiger der Stedelijke Vrijheden, den Beschermer der Kunst, den Stichter der kasteelen van ’s Gravenhage en Haarlem, den Steenlegger van den Dom te Keulen.’

Aangepaste tekst: Ter nagedachtenis van Willem II Roomsch Koning en Graaf van Holland, Begunstiger der stedelijke vrijheden, beschermer der kunst, stichter der kasteelen in ‘s-Gravenhage en Haarlem, geb. MCCXXVII †MCCLVI†.

De favoriete spreuk van Graaf Willem is in goud op de bovenste ring aangebracht:

• ‘Domine spes mea a iuventute mea; in te confirmatus sum ex utero de ventre matris meae tu es protector meus, “
• Heer, U bent mijn hoop sinds mijn jeugd; vanaf de baarmoeder ben ik op U gesteund, vanaf de moederschoot bent U mijn beschermer.”

{tab title=”Omschrijving” class=”solid green color_content”} In het hart van een rond stenen bassin met een diameter van ongeveer 4 meter, staat een holle zuil van 4 meter hoog, die het water aanvoert. Dit water stroomt via acht sierlijke uitlaten het bassin in. De centrale zuil, verfraaid met gouden details, wordt omringd en ondersteund door acht pilaren verbonden door sierlijke bogen. Deze pilaren zijn onder- en bovenaan met elkaar verbonden door cirkelvormige ijzeren banden.

De pilaren zijn opgedeeld in drie secties, waarbij de onderste wordt gemarkeerd door vier waterspuwers die de hoofdpilaren ondersteunen. Deze waterspuwers tonen artistieke, maar elegante dierenfiguren, gevangen in een ring verbonden aan de buizen, alsof ze proberen te ontsnappen.

De middensectie wordt afgesloten met drakenkoppen die water spuwen, waaruit de vier hoogste waterstralen voortkomen. De hoofd- en tussenpilaren zijn met elkaar verbonden door delicaat smeedwerk van plat, vierkant en gedraaid ijzer, gevormd in bladvormen, krullen en spiralen.

Aan de bovenste cirkel hangen vier helmen met schilden, die de wapens van de Graaf tonen: de rode Hollandse Leeuw en de zwarte Rijksadelaar. De favoriete spreuk van Graaf Willem is in goud op de bovenste ring aangebracht en luidt: “Domine! spes mea a juventute mea, in te confirmatus sum ex utero de ventre matris meae tu es protector meus”, Ps. 71:5-6. Dit smeedwerk is vervaardigd door firma G.J. Vincent en Co. in Schiedam.

Bovenop de zuil, bekroond met een kapiteel, staat een bronzen beeld van de Graaf, gecreëerd door Ludwig Junger, docent aan de Rijksnormaal- en Kunstnijverheidsschool in Amsterdam. Hij gebruikte als model een bas-reliëf op het graf van bisschop Siegfried von Eppstein in Mainz, waarop Willem II staat afgebeeld. Het beeld is gegoten in brons door de firma Monduit in Parijs.

Wanneer de acht waterstralen actief zijn, wordt de volmaakte vorm van het geheel, dat binnen een gelijkzijdige driehoek past, zichtbaar.

{tab title=”Kleine commissie” class=”solid orange color_content”}

In 1969 stelde minister Schut, onzeker over de toekomst van de fontein, een ‘kleine commissie’ in. Deze moest bekijken of de fontein volledig vernieuwd moest worden of dat het Binnenhof op een andere manier decoratief verfraaid zou worden.

Gezien het Binnenhof rijksgrond is, werd de commissie voorgezeten door rijksbouwmeester ir J. J. M. Vegter. Vanwege de omliggende Haagse gemeentegrond was ook ir G. G. Schooten van gemeentewerken Den Haag betrokken. Senator E. H. A. Kraayvanger vertegenwoordigde het parlement, terwijl mr S. J. baron Van Tuyll van Serooskerken de Raad van State en de Carnegie-stichting vertegenwoordigde. Met het oog op culturele en historische belangen en de connectie met Roomskoning Willem II, was mr R. Hotke van het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk ook lid van de commissie.

{/tabs}